RASTGELSİN AMATÖR BALIKÇILIK FORUMLARI - Herkese merhaba. Turkiyenin 1 numara balık hastasından

Yazar : Yrd.Doç.Dr. Yusuf Güner
--------------------------------------------------------------------------------
Sayı : 3.Sayı (Temmuz - Eylül 2004)
--------------------------------------------------------------------------------
Konu : Su Ürünleri
--------------------------------------------------------------------------------

Türkiye, hibrit çizgili levrekle özel bir işletmenin ithal etmesiyle 1999 yılında tanıştı. Tarım Bakanlığı izniyle getirilen 0,5 gram ağırlığındaki yavru balıklar, uzun bir süre müşteri bulmak için ithal eden firmanın havuzlarında bekledi. Tam bu sırada Ege Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi tarafından Tarım Bakanlığı nezdinde dış kaynaklı ve doğal sularımızda bulunmayan bu balığın, ülkeye girişinin düzenlenmesi ile ilgili girişimde bulunuldu. Çünkü bir ülkede bulunmayan bir balığın o ülkeye getirilerek doğal sulara bırakılması uluslararası bazı kurallara bağlanmıştır. Hibrit çizgili levrek balığı bu kriteler uygulanmadan Türkiye’ye girmiş bir balıktır. Üreyebilen etçil (karnivor) bir türün, bulunduğu ortama verebileceği zararlara en iyi örnek, Eğirdir Gölüne bırakılan sudak balığıdır. 1955 yılında sudak balığı bırakıldıktan sonra gölde bulunan 15 tür balık birkaç türe indi. Daha sonra Beyşehir gölüne bırakılması da benzer sonuçlara neden oldu. Bu bilgiler değerlendirildiğinde, hibrit çizgili levreğin Türkiye’de yetiştiriciliğinin doğal sularımızda yaygınlaşmadan önce, bir proje kapsamında çalışılmasına karar verildi.

Çizgili Levrek Doğal Olarak Nerede Yaşar ?

Çizgili levrek (Morone saxatilis), beyaz levrek (Morone chrysops) ve onların hibritleri, tatlı su ve deniz suyunda yayılım gösterirler. Hibrit çizgili levrek Kuzey Amerika’ nın doğu kıyısına özgü anadrom (iç sularda yumurtlayan) çizgili levrek ile Missisipi Nehri’ ne özgü beyaz levreğin çaprazlamasıdır. Oldukça tutulan çizgili levrek populasyonlarının önemli derecede azalmasından dolayı araştırıcılar hibritlerin havuzlarda üretim teknolojisini geliştirmişlerdir. Bunun sonucunda ebeveynlerinden daha hızlı gelişen ve hastalıklara daha dirençli ve dayanıklı olan melezler ortaya çıkmıştır. Orijinal hibrit olarak da adlandırılan hibrit çizgili levrek ilk olarak 1965 yılında çizgili levrek yumurtası ile beyaz levrek spermleri kullanılarak Güney Karolayna’da geliştirilmiştir Değeri hemen göze çarpmış ve pek çok eyalette balıkçılık ve sportif avcılık birlikleri su havzalarına stoklanmak üzere hibrit levrek üretimine başlamışlardır. Insan gıdası olarak üretilmesi 1970’lerin sonlarında başlamıştır. Hibritlerin havuzlara adapte edilip, havuzlardaki yetiştiriciliği ile ilgili bilgilerin halka ulaşması 1980’lerin ortalarını bulmuştur. Harcamaların kapsamı ve deneysel üretimin ticari yoğun üretime nasıl uygulanacağı endişelerinin taşındığı günlerden bugüne 20 yılda büyük bir endüstri doğmuştur.

Hibrit Çizgili Levrek Üretimi Neden Tercih

Edildi ?

Hibrit çizgili levrek Amerika Birleşik Devletlerinde insan gıdası amacıyla yapılan balık kültüründe çok özel bir yere ve potansiyele sahiptir. Çeşitli levrek türleri üzerinde yapılan araştırma sonuçlarına göre, özellikle Morone saxatilis ve Morone chrysops türlerinin çaprazlanması ile elde edilen hibritlerin kontrollü şartlarda üretilmeye elverişli olduğu anlaşılmış, dolayısıyla günümüzdeki üretim çalışmaları bu türler üzerinde yoğunlaşmıştır. Bu balık, karnivor (etçil), eurihalin (tuzluluk değişimine toleranslı), hızlı gelişim ve hastalıklara dirençli oluşu gibi elverişli kültür özelliklerinden dolayı dünyanın büyük bir bölümünde, kültürü yapılan ve insan gıdası olarak tüketilen oldukça popüler bir türdür. Kanada, Israil, Tayvan, Çin, Italya gibi ülkelerde uluslararası bir ilgi kazanmıştır. Hibrit çizgili larvaların erken dönemde canlı yemden suni yeme geçebilmesi ve çizgili levrekten daha iyi gelişim ve yaşama oranı göstermesinden dolayı oldukça arzu edilir. Ticari hibrit çizgili levrek yetiştiriciliğinin ilk yılları boyunca gametler yumurtlama mevsimi süresince doğadan toplanan anaçlardan elde edilmiştir. 1980 yılının sonlarında doğadan yakalanan genç yavruların büyütülmesi ya da bu anaçlardan kuluçkahanede yavruların üretilmesi ile evcilleştirilmiş anaçların geliştirilmesi çalışmaları başlatılmıştır.

Çizgili Levreğin Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Önemi Nedir?

Üretim havuzundan henüz çıkmış taze balık, restoran ve balık marketlerinde artan bir talep bulmaktadır. Çizgili levrek ve onun melezleri son 20 yılda Amerika Birleşik Devletleri’nde ticari bir kültür balığı olarak önemli bir ilgi kazanmış ve her yerde tanınmışlardır. 1990 yılında insan tüketimi için 500 ton olarak gerçekleşen hibrit çizgili levrek üretimi 1993 yılında 3000 tona ve 1999’da 5000 ton üretim rakamlarına ulaşmıştır. Amerikan su ürünleri endüstrisinde hibrit çizgili levrek yıllık %7’lik bir büyüme oranı ile genişlemekte ve halen Amerika’ da gıda amaçlı yetiştirilen tüm türler içinde üretim hacmi bakımından beşinci, ekonomik değer bakımından (28 milyon dolar) dördüncü sırada bulunmaktadır. Amerika orijinli bir balık olmakla birlikte, dünyada geniş bir alana dağılmış ve son zamanlarda oldukça yoğun miktarda kontrollü üretimi ele alınmıştır. Çizgili levrekler üzerine yapılan melezleme çalışmalarının da artışıyla hızlı gelişme özelliği gösteren bu hibritin yetiştiriciliği yanında, balıklandırma ve sportif avcılığı oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Çizgili levrek, anadrom olmakla birlikte tüm hayatını tatlı sularda geçirebilen, rekreasyonal olta balıkçılığı ve su havzalarında fazla sayıda bulunan diğer balık türleri (Nematalosa sp. Dorosoma sp.) için predatör özelliği olan çok önemli bir balıktır. Israil’ de kendiliğinden aşırı üreme ile kontrol dışına çıkan tilapya populasyonlarındaki istenmeyen artışın, biyolojik yöntemlerle kontrol altında tutulması için kullanılmaktadır.

Türkiye’de Su ürünleri Üretim ve Tüketimi Yeterli mi?

Türkiye’nin toplam su ürünleri üretimi 1999 yılında 562 367 tondur ve kişi başına tüketim yılda 8 kg olarak gerçekleşmektedir. Bu miktarlar yeterince balık tüketen gelişmiş ülkelerdekine göre çok azdır. Kanada’nın kişi başı tüketimi 23 kg/yıl, ABD’de 21.2 kg/yıl, Fransa’da 29.9 kg/yıl, Izlanda da 90.2 kg/yıl, Portekiz’de 60.1 kg/yıl gibi yüksek oranlarla devam etmektedir (FAO, 2002). 24 milyon hektarlık kıta sahanlığının yanı sıra, sınırları içinde her gün sayıları artan ve yetiştiricilik yapılabilecek olan 200 adet göl, 680 adet gölet ve 114 adet baraj gölleriyle 1,33 milyon hektarlık su alanına sahip Türkiye’nin, ekolojik yapıyı koruyarak bu potansiyeli verimli hale getirmesi her türlü açılımın araştırılması ile mümkün olabilecektir. Bu levrek türleri Türkiye doğal sularında bulunmamaktadır; ancak hibrit çizgili levreğin kontrollü üretimi, balık yetiştiricilerinin ilgisini çekmektedir.

Türkiye’de Hibrit Çizgili Levrek Balığı Yetiştiriciliğinin Faydaları neler olabilir?

Bu balığın yetiştiriciliğiyle su ürünleri sektörü içinde yeni bir ekonomik kazanç ve istihdam ortamı meydana gelebilecektir. Çünkü Türkiye’de, iç sularımızdan yaklaşık 45 000 ton gökkuşağı alabalığı üretimi gibi önemi olan ve ihraç yapılabilen başka bir tür balık bulunmamaktadır. Soğuk sularda yaşayan alabalıklar, genellikle beton havuzlarda yetiştirilir. Ancak, kış aylarında göl ve gölet ortamlarında ağ kafeslerde de büyütülebilmektedir. Yaz aylarında göl, gölet, baraj ve çeşitli su havzalarında yaşayamamaktadır. Sazanlar sıcak su balığıdır, ancak hem çok yavaş gelişmekte, hem de kışın sportif avcılığı mümkün olmamaktadır. Diğer karnivor türlerden tatlı su levreği ve yayın balıkları üretiminin henüz ekonomik olmayışı, yavaş gelişimi ve albenisinin çok fazla olmayışı, bunların ekonomik olarak değerlendirilmelerini cazip kılmamaktadır. Hibrit çizgili levrek yetiştiriciliği, Türkiye’deki tatlı su üretim işletmelerinde üretilebilecek alternatif bir tür olarak, ürün çeşitliliği sağlayabilir.

Tatlı suda porsiyonluk hale gelebilmesi yanında, acı sularda ve denizlerde de yaşayabilmesi, hızlı gelişen bu balığın Türkiye’de tüm yıl boyunca stoklanabileceği alanların çok sayıda olacağını göstermektedir. Bu durum sektöre bir hareketlilik getireceği gibi, rekreasyonel ve sportif balıkçılığın Türkiye’de geliştirilmesine katkı sağlayacaktır. Oldukça lezzetli bulunan ve dünyanın başka ülkelerinde de zevkle tüketilen hibrit çizgili levreklerin kolay üretilebilmeleri, yaz kış su havzalarında yaşayabilmeleri ve gelişmelerini sürdürebilmeleri, diğerlerine göre en büyük avantajlarındandır. Yetiştiriciliğinin hızlı gelişmesi Amerika’da özel kuluçkahanelerin gelişmesini sağlamıştır. Benzeri bir şekilde hibrit çizgili levrek Türkiye’ de kuluçkahanelerin ve dolayısıyla yeni bir pazarın ve istihdam alanının genişlemesine katkıda bulunabilir.

Hibrit Çizgili Levrek Ekolojik Çevreye Zararlı Olur mu?

Predatör balıklar stoklandıkları ortamlarda önce balık populasyonları üzerine ve uzun vade de dolaylı olarak ekolojik açıdan sakıncalı olabilir. Hibrit çizgili levrek predatör bir balık olarak bu riski taşımaktadır. Kontrolsüz stoklanması ve yetiştiriciliğe bağlı olarak Türkiye’nin sulak alanlarına dağılması ekolojik problemler oluşturabilir. Dolayısıyla Türkiye’ye ait yerli bir tür olmayan ve risk taşıyan hibritlerin araştırılması ve elde edilen sonuçların planlamaya yönelik olarak değerlendirilmesi çok önemli bulunmaktadır. Bölgeye has endemik türlerin bulunduğu alanlara fazla miktarda stoklanması geri dönüşü zor zararlar verebilir. Yetiştiricilik sistemlerinden doğaya fazla miktarda kaçması ve üreme potansiyeli gibi unsurlar önem arz etmektedir. Araştırmalarla bulunacak sonuçlar, bu türle ilgili üretim ve yetiştiricilik stratejisinin belirlenmesinde temel kaynak oluşturabilecektir.

Ekolojik Çevreyi Nasıl Koruruz?

Hibrit çizgili levrek predatör bir balıktır ve diğer balık populasyonları üzerinde etkilidir. Aynı ortama stoklandıklarında diğer karnivor türlerin besinlerine ortak olur ve onların gelişiminde yavaşlamaya neden olurlar. Bu durum bazı türlerin ağırlık ve boyca önemli artışlar göstermesine neden olabilirken, bazı türlerin populasyonlarında azalma meydana getirmektedir. Bilinçsiz ve gelişigüzel olarak doğaya bırakılması doğal populasyonların özelliklerini değiştirici etki yapabilmektedir. Ayrıca, saf türlerle çiftleşerek melez soyların doğal sularda çoğalması ve saf türlerin zamanla ortadan kalkması gibi önemli riskler taşımaktadır.

- Doğal sularımızda bulunmadığı için üretimi ithalata bağlıdır. Ebeveyn anaçlarının getirilmesi bu sorunu çözebilir.

- Ülkemize yurt dışından getirilen herhangi bir canlı materyal öncelikle karantinaya alınmalıdır. Bu kriter hibrit çizgili levrek için de geçerlidir.

- Getirilen balıklarla ilgili sivil ve kamu kuruluşları tarafından gerekli analiz ve değerlendirmeler yapılmalıdır. Örneğin bu türün taşıyabileceği hastalıklar, kaliteli ve sağlıklı yavru balık olup olmadığı, kısırlık durumu gibi hususların tespiti için karantinaya alınması zorunludur.

- Ağ kafes ortamındaki yetiştiricilik için kontrollü şartlarda elde edilecek olan yavru balıkların kısır ya da monoseks yapılması, girdiği sudaki üreme potansiyelini en aza indirmek için uygulanması gereken tedbirlerdendir. ICES’in (International Council for the Exploration of the Sea) egzotik türlerin ithali için önerdiği ve dünya standardı olarak kabul edilen protokol uygulanmalıdır. Buna göre;

1. Adım: Giriş yapılması düşünülen türün doğal habitatındaki hastalıkların çok iyi bilinmesi ve belirlenmesi,

2. Adım: Giriş yapacak türün bölgeye transferi,

3. Adım: Türün kapalı sistemde kültüre alınması,

4. Adım: Bu türden anaçların alınması,

5. Adım: Anaçlardan F1 döllerinin alınması,

6. Adım: Anaçların imhası,

7. Adım: F1’in küçük çapta doğal sulara sürekli hastalık kontrolü yapılarak bırakılması gerekmektedir. Kapalı devre sistemin atık suları dış ortama mutlaka dezenfeksiyon yapıldıktan sonra bırakılmalıdır.

Sonuç olarak, bölge koşullarında elde edilen sonuçlar üretim özellikleri ile üretim standardizasyonunu bölgesel olarak ifade edebilmektedir, bölgenin değişmesi ve yetiştiricilik alanındaki farklılıkların ortaya çıkması bu sonuçların daha farklı gelişmesine neden olabilir.

- Üretim alanlarının özel olarak belirlenmesi ve çevreye yönelik zararlarının tespit edilmesi bundan sonra yapılması gereken önemli bir çalışma olarak ortaya çıkmaktadır.

- Ekosisteme yönelik tehditlerin minimuma indirilmesi için kendiliğinden üremenin engellenmesi, doğal stokların ve genlerin korunması ve ayrıca balıkçılık yönetiminin en verimli şekilde yürütülmesi için tespit edilen su alanlarına kısır balıklarla stoklama yapılmalıdır.

- Yurt dışından ithal edilecek bütün balıklar için (yavru balık ya da anaç) teknik bilgi ve donanıma sahip karantina tesislerinin kurulması gerekmektedir. Bu türün ekolojik dengeye zarar vermeden yetiştiriciliği için karantina özelliklerine sahip resmi ve özel nitelikteki kuluçkahanelerde yavru balık üretimine geçilmelidir.

- Üretim alanlarının seçimi uzman kişilerce yapılmalı ve balıkçılık yönetimi bilimsel olarak yürütülmelidir.

- Konuyla ilgili bilimsel ve denetsel kontrol ve takipler planlı olarak sürdürülmelidir.

[COLOR="Red"]umarım araştırma çabuk sonuçlanırda bizde bu şahane hayvanın oltaya asılışını soluksuz hissederiz.[/color]