Tehlikeli Türler

[erhan]

Arkadaşlar içsulrımızdaki tehlikeli türler ile ilgili aşağıdaki yazıyı sizlerle paylaşmak istedim.

Saygılar

İç sularımızdaki tehlikeli türler

İç Suların Küçük Sinsi Güzelleri

Hazırlayan: Kadir ÜSTÜNDAĞ (Biyolog)

Ülkemizde uzunca bir süredir sinsi bir şekilde yayılarak iç su balıklarımızı tehdit eden en zararlı üç balık çeşidi var ki, bunların zararları saymakla bitmiyor. Cafcaflı renklere ve yapıya sahip havuz balıkları, daha az renkli güneş balıkları ve kendi hâlinde mütevazı görünen tilapya balıkları...

Güzel görünümlerinden etkilenen insanlar, bunların zararlarından habersiz resimlerini pullar üzerine bile basmışlardır. Sebep olduğu zararlar önce balıkçılığa gönül vermiş ve bu işten ekmek yiyen insanların dikkatini çekmiştir. Rezervuardaki balık kompozisyonlarının değişmesi, stoklardaki olumsuz değişiklikler ve bunlara bağlı şikayetlerin artması sonucu bu balıkların kontrolüne ve yayılmasının önlenmesine yönelik tedbirler gündeme gelebilmiştir.

HAVUZ BALIKLARI
Akvaryumcuların gözdesi, üretimi ve taşıması kolay, melez oluşturabilen her türlü kötü ortamlara uyum sağlayabilen ve yerli sazana çok benzeyen bir balıktır.

Ülkemiz yerli balıklarından olmadığı, Meriç ve Tunca Nehri taşkınlarıyla yurdumuza girdiği sanılmakta, hatta bu nedenle Bulgar Sazanı ismi de kullanılmaktadır. Aslen Asya kökenli olup, iki türü ile ünlüdür: Sazan balığına en çok benzeyen Carassius carassius (Crusian carp, havuz balığı), daha çok akvaryumcuların yetiştirdiği renkli formları içeren Carassius auratus ( Prusian carp, kırmızı havuz balığı) türleridir. Her iki tür de 17. yüzyıldan sonra sazan balığını takiben Avrupa’ya yayılmıştır. Oksijeni az durgun sularda, kum ocaklarının oluşturduğu su birikintilerinde ve havuzlarda yaşayabilirler. Bu balıklar sazanla birleşebilir (eşleme) ve sonuçta hibrit (melez) yavrular meydana gelir. Hem kendileri ve hem bunların melezleri diğer balıklara bir çok yönden zararlar verir. Sazan kendi arasında üreyemediği için ortam bu balıklarla dolar ve sazan nesli yok olma derecesinde azalır.

Havuz Balığı (Carassius carassius , Crusian carp,)

Sazan balığına en çok benzeyen tür olarak karşımıza çıkar. Beslenme şekli sazanla aynıdır. Vücut yapısı ve rengi sazana çok benzer, ancak sırt yüzgeci kuyruk yüzgecine doğru uzamıştır. Plankton ve küçük omurgasızlarla beslenir. Üreme biçimi ve yumurta bırakma alanları da sazanla aynıdır. Boyları 40 cm, ağırlıkları 1 kg olabilir.

Carassius carassius ile diğer sazangil türlerinden, pullu sazan (Cyprinus carpio), kızılgöz (Rutilus rutilus), tatlısu kefali (Leucicus cephalus), kızılkanat (Scardinius erythrophthalmus), kadife (Tinca tinca), çapak (Abramis brama) ve eğrez (Vimba vimba) arasında çaprazlama (eşleme, dölleme) çalışmaları yapılmıştır. Carassius carassius ve söz konusu sazan türleri ile 21’den fazla çaprazlama teşebbüsünde bulunulmuş, ancak en tatmin edici sonuçlar C.carpio ile C. carassius hibritlerinin (melez) eşlemelerinden elde edilmiştir. Diğer sazan türleri ile yapılan çaprazlamalarda ölüm oranı çok yüksek olmuştur. Erkek aynalı sazanlardan meydana gelen hibritler daha çok büyürler ve daha çok yiyecek tüketirler. Sazan türleri ile C. carassius çaprazlamasından elde edilen 1. nesil hibritlerin % 87’si erkek olmuştur. Özellikle erkek hibritler kısırdır. Bazı dişilerde gonadlar (üreme organları) gelişir, ancak oldukça zayıftır. Hibritler hastalıklara ve elverişsiz ortam koşullarına karşı sazanlardan daha dayanıklıdır. Sazan sıskalığı hastalığına (drobsy) karşı hibritlerin, sazanlardan daha dayanıklı olduğu tespit edilmiştir.

Kırmızı Havuz Balığı ( Carassius auratus, Prusian carp, Goldfish)

Kırmızı havuz balığı daha çok akvaryumcuların tercih ettiği egzotik (yabancı) bir türdür. Kendi aralarında yapılan melezleme çalışmalarında renkleri kırmızı ve turuncu-sarı ağırlıktadır. Zeytin yeşili, bazen lâcivert ve siyah beyaz puanlı olabilir. Yüzgeçleri püsküllü olan formları bile vardır.

Ömürleri 9-10 yıl olan bu balıklar 2-3 yılda cinsel olgunluğa erişir ve 1000 kadar yumurta bırakabilir. Yumurtalar 5-6 günde açılır. Kendi aralarındaki üreme sonucu normal bireyler meydana gelir, ancak sazan balığı ile yüksek oranda melez oluşturur ve meydana gelen melez yavruların bir kısmı kısırdır. En yaygın hibritler sazanla birleşmesinden elde edilenlerdir. Carassius auratus auratus ile diğer sazan türleri arasında çaprazlama çalışmaları yapılmış, havuz balığında olduğu gibi bunda da, meydana gelen melezlerde ölüm oranı çok yüksek olmuştur.
Balık lârvaları plankton ile beslenmeye başlar ve büyüdükçe diğer sazan türlerinin besinlerini de oluşturan balık yumurtaları, lârvalar, kabuklu ve omurgasızlarla beslenirler.
Yerli türlerin, yaşama ortamlarını ele geçirme özelliği yüksektir. Doğal türlerin yavrularını yiyebilir, onlar üzerinde büyük bir baskı kurar ve huzursuz eder. “Bulaştığı” suların fiziksel koşullarını değiştirerek buradaki bitki toplulukları arasındaki dengeyi bozabilirler. Biyolojik dengesi bozulmuş ortamlarda yaşayabilme kabiliyeti ve çeşitli kötü çevresel ortamlara (özellikle düşük sıcaklık ve düşük oksijen) dayanma gücü yüksektir.
Bakteriyel ülser hastalığına sebebiyet veren Aeromonas salmonicida bakterisini taşıyarak sazan türlerine zarar verebilirler.Havuz balıkları güzel görünümü, üretim kolaylığı, zor koşullara dayanıklılığı ve melezleme çalışmalarına uygun olması sebebiyle akvaryumvcuların gözdesi olmuştur. Birçok ülkede pullara basılmıştır.


TİLAPYA AZMANI (Tilapia sp)

Ülkemiz sularında az bulunmakla birlikte kontrolsüz ve bilinçsizce insan eliyle yayılmaya başlamıştır. Boyu 25-30 cm olabilir, 19-20 cm boya geldiğinde eşeysel olgunluğa erişir. Taş, kaya vb. ortamlara Eylül-Mart ayları arasında yumurtlar. Yuva yapmaz, ancak yumurta ve yavrularına bekçilik yapar. Su sıcaklığına ve tuzluluğa dayanıklıdır.Yavruyken küçük omurgasız hayvanlar, kabuklu ve larvalarla beslenirken büyüdükçe daha büyük canlılarla beslenir. Sucul ortam fakirleştiğinde ve denge bozulduğunda değişikliklerden etkilenmez, balıklarla ve başka hayvanlarla beslenmesini sürdürür.
Bulundukları ortamda sayıca artarak doğal türler üzerinde baskı kurar, hatta onların yavrularını bile yer. Bulaştığı suların fiziksel koşullarını değiştirebilir ve buradaki bitki toplulukları arasındaki dengeyi az da olsa bozabilir. Biyolojik dengesi bozulmuş ortamlarda yaşayabilme kabiliyeti ve çeşitli kötü çevresel ortamlara dayanma gücü yüksektir. Çok sayıda türü vardır. Diğer cinsleri ve kendi türü ile hibrit (melez) oluşturma ihtimali yüksektir.


GÜNEŞ BALIĞI (Lepomis gibbosus, Sunfish, Pumpkinseed Kabak Çekirdeği)

Boyları ortalama 10-15 cm olup, en fazla 22 cm’ye kadar büyüyebilirler. Ağırlıkları ise en fazla 300 g olabilir. Sırt yüzgeçleri ikiye ayrılmıştır. Solungaç kapaklarının arkasında kırmızı bir benek vardır. Mayıs- Temmuz aylarında sığ suların kumlu çukurlarına 500-5000 kadar yumurta bırakırlar ve 3-5 gün içinde açılan yumurtaları erkekler bir süre bekçilik edip korurlar. Eşeysel olgunluğa 2-3 yılda erişirler ve ortalama 9 yıl kadar ömürleri vardır. Küçük omurgasızlar, küçük kabuklular, yumurta ve larvalarla beslenirler. Erginleri küçük balıkları da yer. Sayıları arttığında yerli balıklar üzerinde büyük tehdit oluştururlar.

Aslen Amerikan kökenli olmasına karşın Avrupa sularına aşılanmış, Meriç ve Tunca Nehri ile Ülkemiz sularına girmiştir. Ekonomik önemleri olmamakla birlikte, sırf renkli görünümleri için sulara bulaştırılan en tehlikeli balıklardandır.

YAYILMA YOLLARI


Ülkemiz iç suları için yabancı ve tehlikeli olan bu balıkların en önemli yayılma şekilleri ve nedenleri şöyle özetlenebilir:

1. Nehir taşkınları (özellikle Meriç ve Tuna Nehri), gölet ve barajlardan su tahliyeleri,
2. Akvaryum balığı satıcılarının, bu balıkların zararları hakkında bilgi sahibi olmamaları,
3. Amatör balık avcıları ve akvaryum balığı ile ilgilenen hobi sahiplerinin bu balıkları iç sularımıza yaymaları,
4. “Benim memleketimdeki, köyümdeki baraj veya gölette bu renkli balıklardan neden olmasın?” düşüncesine sahip vatandaşlarımız,
5. Satıcılarının, elde kalan balıkları başka sulara bırakmaları.